Opening fietstunnel Spinozabrug donderdag 28 mei 2015
Graag wil ik iedereen van harte welkom heten bij deze (inmiddels 2de) opening van de Spinozatunnel. Deze bijeenkomst gaat in het bijzonder over de tunnelwanden, waarvan de tweede wand begin mei kon worden opgeleverd. Door omstandigheden is dit een half jaar later als gepland, maar het resultaat mag er wezen.
In oktober 2013 kreeg ik de opdracht van de Gemeente Utrecht om de wanden vorm te geven van de nieuwe fietsonderdoorgang bij in de Spinozabrug. Deze onderdoorgang zou de Keulse kade gaan verbinden met de fietsroute langs het Merwedekanaal. De route maakt deel uit van een provinciale fietsverbinding. Dat is mooi, want een prachtige fietsroute is hierdoor ontstaan.
Maar, hoe komt het nu dat dit project heeft geleid tot een opdracht aan een kunstenaar en met inspraak van bewoners. De gemeente, maar ook instanties als Prorail, realiseren zich steeds vaker dat een infrastructureel project als dit meer betekent dan alleen van A naar B. Tijdens zo’n project gebeurt er namelijk nogal wat voor de bewoners die in dit gebied tussen A en B wonen. De impact van zo’n verandering kan voor hen behoorlijk groot zijn, want het grijpt soms diep in, in de directe leefomgeving van mensen die hier soms al jarenlang wonen. Vandaar de wens van de gemeente om, waar dat kan, bewoners te betrekken bij de vormgeving van de onderdoorgang. Het is ook een kans om bewoners meer bij hun buurt te betrekken. Maar hoe doe je zoiets?
Het tunnelproject in Vleuten heeft mij duidelijk gemaakt dat het zeker de moeite loont enthousiaste bewoners te betrekken bij de inrichting van hun buurt, maar ook om de talenten van bewoners daarbij in te zetten. Al is het niet altijd eenvoudig. Ik ben dan ook vol goede moed gestart met een oproep aan bewoners om mee te doen aan een workshop. De workshops waren bedoeld om met de bewoners op zoek te gaan naar ideeën en te onderzoeken hoe deze ideeën het beste vormgegeven konden worden. Het is heel belangrijk om te weten wat er in een buurt leeft. Ik ben op zoek gegaan naar het karakter van een buurt zoals dat in beelden wordt weergegeven. HET materiaal voor de vormgeving van wanden in de openbare ruimte. Ik vind sowieso dat er best wat meer beelden of portretten van onze samenleving in de openbare ruimte getoond mogen worden.
De voorstellingen op de wanden geven precies weer wat het karakter van deze buurt is en welke ideeën daar aan ten grondslag zijn geweest. Het meest belangrijke sfeerbepalende beeld voor deze buurt is natuurlijk het Merwedekanaal. Het kanaal met zijn binnenvaart, de woonboten , de vissen, de bodemvondsten is typisch voor deze buurt, maar ook de industrie die het bracht toen het kanaal eind 19de eeuw werd gegraven. Die industrie, of de restanten daarvan, zijn hier nog duidelijk aanwezig: de Pegus, de Munt, de Cereool fabriek en Douwe Egberts. Mensen die hier van jongs af aan wonen, hebben wellicht op de sluisjes gevist, of in barre winters geschaatst op het kanaal.
Een ander aspect van deze buurt is ook snel duidelijk, je staat hier op een knooppunt van allerlei verbindingen van kanalen, wegen en bruggen; verbindingen van Amsterdam naar Keulen, van Oog in Al naar de Schepenbuurt en van Nieuwegein naar Maarsen. Al die verbinden hebben gezichtsbepalende bruggen – de draaibrug bij de Munt, de Spinozabrug en de verkeersbrug naar Vleuten over het Amsterdam Rijnkanaal.
Dat, en nog veel meer, zit allemaal in de tunnel. Als je namelijk langzaam de tunnel in fietst of loopt, dan ervaar je dat je onder het maaiveld komt. De tunnel kent twee kanten; een waterkant en een land kanten en twee niveaus; onder de grond of onder water of erboven. Zo werden de tableaus logisch geordend zodat ze samen een geheel vormen.
Natuurlijk moest de tunnel aansluiten bij de specifieke architectuur en de naamgever van de brug de filosoof Spinoza, wiens beeld van de Utrechtse kunstenaar de Hond boven op de tunnel verrijst. De beeltenis van Spinoza is ook in de tunnel vormgegeven door bewoner Elly Posthumus. En als je de tunnel in fiets of loopt lees je de teksten van Spinoza. En de scheepsteksten aan de andere kant. De Amsterdamse School stijl kwam terug in het typische tegelpatroon, en ook in het letteralfabet wat ontworpen is door Janno Hahn.
Zoals jullie zien heb ik van de talenten van bewoners en anderen gebruik kunnen maken. Zo heeft woonbootbewoonster Ciska de Ruiter de woonboten getekend. En zaterdag 30 mei komt haar boek uit Van stoomboot tot woonboot, met dezelfde boot tekeningen.
We hebben een dynamisch, maar ook intensief proces achter de rug. Het was vooral een leuke tijd waarin er allerlei dingen konden gebeuren. Heel vroeg in de morgen, maar ook diep in de nacht heb ik met allerlei mensen in en op de tunnel gestaan. Soms raakten ik in paniek, toen de letters van de spreuken uit de bocht dreigden te vliegen. Al snel leer je dan dat het waterpas bij tegelzetters heilig is, maar in de kunst gelden nu eenmaal andere regels. Samen kwamen we er altijd uit.
Het was een komen en gaan van mensen, ook bij de gemeente en dan is het fijn dat er een constante factor is. Iemand waar je op kunt bouwen en zo iemand was er in de persoon van Ad Wenning. Ad, je was mijn rots in de branding. Ad bedankt voor je enorme inzet en deskundige hulp. Ik ben ontzettend blij om te zien dat de wanden van de Spinozaonderdoorgang nu gerealiseerd zijn, juist op deze plek tussen Oog en Al (mijn geboortewijk) en Schepenbuurt!
Als ik naar de wanden kijk, dan denk ik dat we geslaagd zijn en dat deze wanden een deel van de buurt zijn geworden. Tenslotte wil ik natuurlijk alle mensen bedanken die aan dit project hebben bijgedragen voor de inspirerende samenwerking; in het bijzonder de bewoners. Harold dank voor je foto,s ,Willem, Elly, Peter en Annemarie.
Er is al een reportage bij U stad tv geweest en in juni komt er een artikel.
Ik hoop van harte dat de bewoners er trots op zijn, want zij zullen er nog jarenlang naar kijken.
Louise Hessel